Bez wiedzy o budowie i biomechanice racicy nie da się wytłumaczyć zjawisk które oddziałują w sposób pośredni i bezpośredni na technopatie palców bydła.

Prawidłowo zbudowane i wykształcone racice mają dobrze uformowaną puszkę racicową, silną podeszwę i gładki róg ścienny z widocznymi pierścieniami wzrostu. Puszka racicowa stanowi trwałą osłonę tkanek miękkich i kości palca oraz chroni je przed urazami, wysuszeniem, przegrzaniem i bakteriami środowiskowymi.
Róg racicowy, dzięki leżącej pod nim skórze właściwej (tworzywo) stale rośnie, średnio od 4-8 mm na miesiąc. W warunkach naturalnych róg racicowy u dzikich zwierząt nie wymaga korekcji bo jest stale ścierany . U zwierząt hodowlanych ta równowaga jest zachwiana, gdyż małe zużycie rogu nie jest w stanie ograniczyć jego przyrostu. Często jednak z uwagi na twarde, zimne i wilgotne podłoże przyrasta szybciej i jest to róg słabszej jakości. Jakość rogu jest cechą specyficzną każdego segmentu racicy i stanowi wypadkową przystosowania się rogu do różnych wymagań biomechaniki różnych obszarów puszki racicowej . Duży wpływ na jakość rogu ma skład budulca wewnątrzkomórkowego a przede wszystkim rodzaj i jakość białek keratynowych ( cystyna, metionina, histydyna) i ich wzajemne powiązania chemiczne. Odbywa się to przy udziale witamin A D E i H ( biotyna), a także mikro i makro elementów Ca B Se Zn Cu Mn S.
Róg powstaje w trzech fazach: proliferacji – stała produkcja nowych komórek, keratynizacji – dojrzewanie komórek, rogowaceniu – obumieranie.
Puszka zbudowana jest z czterech segmentów: obwódka (koronka), ściana: segment koronowy i ścienny, podeszwa, piętka (opuszka). Obwódka to cienki pasek szerokości 1,5-2cm biegnący dookoła racicy od owłosionej skóry pęciny do ściany. Jest to niezależny segment spełniający rolę termoregulatora.
 

Fot.1 Puszka racicowa
 

Ściana:
Segment koronowy – produkowany jest przez brodawki skóry właściwej ( tworzywo) pokryte warstwą rozrodczą naskórka odpowiedzialną za wytworzenie rureczek, które biegną równolegle i podłużnie do ściany racicy. Ilość rureczek decyduje o stabilności biomechanicznej ściany, ponieważ nacisk mechaniczny skupia się na tym obszarze tworząc od strony podeszwowej racicy krawędź nośną. Między rureczkami znajduje się róg nieupostaciony bogaty w glikoproteiny .
Segment ścienny – wytwarzany przez zachodzące na siebie płytki skóry i blaszki naskórka. Na zewnątrz puszki racicowej róg ścienny nie jest widoczny ponieważ pokrywa go róg koronowy, który rośnie dystalnie od obwódki w dół ściany. Między płytki i blaszki dokładnie dopasowują się włókna kolagenowe, naczynia krwionośne i nerwy. Obszar ten jest połączony mocno z kością racicową i bardzo wrażliwy na zaburzenie mikrokrążenia. Struktury te tworzą tzw. przedni system podporowy kości racicowej co pozwala na niewielkie ruchy amortyzacyjne.
 

Fot.2 Płytki
 

Fot.3 Blaszki
 

Podeszwa. Róg podeszwy produkowany jest przez brodawki tworzywa podeszwowego i rośnie skośnie w kierunku szczytu. Ilość rureczek jest o wiele mniejsza niż w rogu ściennym a przestrzeń między rureczkami wypełniona jest przez twardy róg bogaty również w glikoproteiny. Połączenie rogu ściennego z podeszwowym nazywamy linią białą, jest to róg segmentu ściennego, rureczkowy i listewkowy. Ta przestrzeń jest bardzo elastyczna i podatna przy tym na pęknięcia oraz wnikanie ciał obcych( np. kamienie, piasek). Uszkodzenie ciągłości linii białej tak przez czynnik mechaniczny jak i w wypadku zapalenia tworzywa skutkuje wrzodami linii białej ( choroba linii białej). Zmiany te leczą się długo i niekiedy z wątpliwym rokowaniem.


Piętka (opuszka). Łączy się z koroną oraz przyosiową i odosiową ścianą oraz podeszwą. W tym fragmencie również wyróżniamy dwa obszary: opuszkę twardą, róg twardy, ułożony skośnie przyosiowo kruchy. Opuszka miękka – róg kolisty, miękki, elastyczny. Bierze udział w przenoszeniu obciążeń i amortyzacji- miejsce predysponujące do powstawania wrzodów Rusterholza, podbitek (ochwatów mechanicznych). Taka specyficzna jakość rogu (przypomina gumę) pozwala się odkształcać podczas obciążeń kończyny i powrócić do pierwotnego kształtu po usunięciu ucisku.
 

 Fot.4 Budowa anatomiczna

Wnętrze puszki racicowej wyścielone jest przez skórę właściwą i warstwę rozrodczą naskórka (tworzywo), mocno unaczynione i unerwione. Uszkodzenia mechaniczne oraz stany zapalne tworzywa powodują upośledzenie mikrokrążenia (odżywianie rogu) oraz silną bolesność . W okolicach piętki tworzywo przechodzi w tkankę łączną sprężystą z trzema warstwami tkanki tłuszczowej. Te struktury łącznie z rogiem opuszki spełniają rolę amortyzacji i rozpraszają siłę nacisku. Podczas ruchu zwierząt naczynia krwionośne kurczą się i rozszerzają co wspomaga przepływ krwi przez tworzywo.
W okolicach korony na ścianie przedniej mieści się główna przepompownia krwi – poduszeczka korony obejmuje sieć żył zawierających zastawki, które regulują przepływ krwi z palca do krążenia obwodowego. Mechanizm jest taki, że podczas I fazy kroku, kiedy krowa opuszką dotyka podłoża, ściana przednia racicy minimalnie się zapada, co daje możliwość wypełniania poduszeczki krwią/ W dalszej fazie przenoszenia ciężaru do pozycji strzałkowej podeszwy racicy ściana dociska naczynia w poduszeczce powodując wyrzut krwi do obwodu.


Dwa systemy podporowe kości racicowej
- aparat podporowy palca
- system podporowy kości racicowej
Prawidłowe działanie obu systemów zależy od ciągłości i jakości włókien kolagenowych. Aparat podporowy palca, jak wspomniano wcześniej, to płytki i blaszki (segmentu ściennego tworzywa) ale również włókna kolagenowe biegnące od blaszek skóry właściwej z jednej strony do szczelin w kości racicowej w drugiej.
System podporowy kości racicowej: włókna kolagenowe, które biegną po stronie podeszwowej tworzywa łączą się w troczki, troczki przechodzą w więzadła międzypalcowe, które zawieszone są na ścięgnach mięśnia zginacza palców głębokiego.


Pozostałe elementy.

Kość racicowa – jest cała schowana w puszce racicowej i łącznie z bloczkiem bliższym kości koronowej tworzy staw racicowy, który często ulega zakażeniu przy rozległych stanach zapalnych tworzywa. Kość racicowa jest idealnie dopasowana do przedniej części racicy, zawieszona na blaszkach i płytkach oraz włóknach kolagenowych, z tyłu jest kanciasta co przy miękkim rogu opuszki i rozlanym zapaleniu tworzywa może powodować wrzody podeszwy przez ucisk.
Dwa główne ścięgna, które decydują o stabilności aparatu zawiasowo ruchowego to ścięgno mięśnia prostownika palca zewnętrznego oraz ścięgno mięśnia zginacza palców głębokiego. Uszkodzenia tych ścięgien oraz stawu racicowego skutkuje trwałym przemieszczeniem kości racicowej degradując pozostałe struktury anatomiczne. Każda z omawianych części racicy jeżeli ulega zmianom patologicznym pociąga za sobą zmianę stosunków anatomicznych oraz lawinę zjawisk które prowadza do technopatii.
A jak poruszają się krowy?
Krowa porusza się długimi pewnymi krokami, z głową w dół, balansując ciałem. Umieszcza tylnie racice w miejscu przednich z tej samej strony. Na śliskich powierzchniach następuje jednak zmiana pewności kroku i krowa stawia tylnie kończyny na zewnątrz śladów przednich zmieniając przy tym tempo i długość kroku oraz podnosi głowę do góry. Takie zachowanie przejawiają również krowy, których tempo jest zwielokrotnione i zwierzę stawia kroki byle jak. W ten sposób nie kontroluje swojego chodu. Ponieważ pole widzenia krowy w obrazie dwuwymiarowym to kąt 300 stopni, krowa widzi bardzo dobrze do przodu ale ma ograniczone pole widzenia z tyłu. Dlatego uciekając przed zagrożeniem, popełnia niekontrolowane błędy w ustawieniu nóg. Bardzo ważną rzeczą jest również to, że w stadzie spokojnie pędzonym do udoju rytm i tempo nadają dominantki. Jeżeli ten rytm i tempo zostają zakłócone to krowy tracą poczucie bezpieczeństwa i również ich przegrupowania są chaotyczne. Ustawienie racic, długość kroku, rytm i jego tempo są wskaźnikami zdrowych racic i pozytywnego środowiska, jak również tego, że korekcja w tym stadzie jest prowadzona w sposób prawidłowy i z określona częstotliwością.

Zapraszam zatem do III części artykułu – korekcja racic.
 

tech. wet. Jan P. Weihs

Artykuł ukazał się w ogólnopolskim czasopismie specjalistycznym BYDŁO, wyd. 6/2012